ΣΤΑΔΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ

Η γλωσσική ανάπτυξη ακολουθεί κάποια συγκεκριμένα στάδια. Σε κάθε στάδιο τα παιδιά αναπτύσσουν γλωσσικές δεξιότητες οι οποίες είναι απαραίτητες για την επικοινωνία.

Ο χρόνος αλλά και ο ρυθμός που κάθε παιδί αναπτύσσει τις γλωσσικές του δεξιότητες μπορεί να εμφανίσει αποκλίσεις οι οποίες συχνά δεν μας ανησυχούν.

Ωστόσο, υπάρχουν και παιδιά που παρουσιάζουν καθυστέρηση στη γλωσσική τους ανάπτυξη εξαιτίας άλλων διαταραχών (π.χ νοητική καθυστέρηση, αυτισμός κ.α) και για αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντική η έγκαιρη και ακριβής διάγνωση των γλωσσικών διαταραχών.

Η γλωσσική ανάπτυξη διαχωρίζεται στο προλεκτικό και στο λεκτικό στάδιο. Το προλεκτικό στάδιο ξεκινά από τη στιγμή της γέννησης ενός παιδιού ενώ το λεκτικό στάδιο ξεκινά από τη στιγμή που το παιδί ξεκινά να παράγει τις πρώτες του λέξεις.

Ο ακόλουθος πίνακας παρουσιάζει αναλυτικά τα αναπτυξιακά ορόσημα του λόγου και της ομιλίας.

ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΓΝΩΣΗ

Ένας όρος που ακούμε όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια είναι αυτός της φωνολογικής επίγνωσης. Η φωνολογική επίγνωση ή αλλιώς φωνολογική ενημερότητα  είναι ο μηχανισμός που διαθέτουμε και μας επιτρέπει να διαιρούμε τη γλώσσα στα επιμέρους συστατικά της.

Πιο συγκεκριμένα, χάρη στο μηχανισμό της φωνολογικής επίγνωσης μπορούμε να διακρίνουμε ότι ο προφορικός λόγος αποτελείται από προτάσεις, οι προτάσεις αποτελούνται από λέξεις, οι λέξεις από συλλαβές και οι συλλαβές από φωνήματα.

Η κατάκτηση της φωνολογικής επίγνωσης πραγματοποιείται σε πολλά στάδια και αναπτύσσεται κατά την προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία. Ο μηχανισμός αυτός αποτελεί τη «γέφυρα» για την ομαλή μετάβαση από τον προφορικό στο γραπτό λόγο και συνήθως αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα των καλών αναγνωστών.

Εξάλλου είναι σύνηθες παιδιά με αναγνωστικές δυσκολίες να παρουσιάζουν ελλείμματα στο μηχανισμό της φωνολογικής ενημερότητας. Μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί έχουν δείξει πως αν εντοπιστούν εγκαίρως ελλείμματα στο μηχανισμό της φωνολογικής επίγνωσης και πραγματοποιηθεί η ανάλογη παρέμβαση μπορεί να αποφευχθεί η εκδήλωση αναγνωστικών δυσκολιών.

Συνεπώς, είναι ιδιαίτερα σημαντικό όταν ένα παιδί, ιδιαίτερα προσχολικής ηλικίας, παρακολουθεί πρόγραμμα λογοθεραπείας να αξιολογούνται οι φωνολογικές του δεξιότητες προκειμένου να εντοπιστούν τυχόν ελλείμματα ώστε να πραγματοποιηθεί η ανάλογη παρέμβαση και το παιδί να ξεκινήσει πιο ομαλά τη φοίτησή του στην Α΄ Δημοτικού.

ΠΟΤΕ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΠΕΥΘΥΝΘΩ ΣΕ ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗ

Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου πως κάθε παιδί είναι διαφορετικό και ακολουθεί τους δικούς του ρυθμούς ανάπτυξης. Ωστόσο, καλό είναι να λαμβάνουμε υπόψιν τα αναπτυξιακά ορόσημα για να παρακολουθούμε εάν ένα παιδί παρουσιάζει σημαντικές χρονικές αποκλίσεις κι έτσι να ζητήσουμε μία ολοκληρωμένη λογοθεραπευτική αξιολόγηση.

Εάν το παιδί σας πληρεί κάποια από τα ακόλουθα κριτήρια θα ήταν χρήσιμο να απευθυνθείτε σε έναν λογοθεραπευτή:

• Παρουσιάζει σημαντική καθυστέρηση στην ανάπτυξη του λόγου και της ομιλίας με βάση τα στάδια της τυπικής ανάπτυξης που αναφέρονται παραπάνω (+ 6 μήνες).
• Παρουσιάζει αρθρωτικές ή/και φωνολογικές δυσκολίες (δεν μιλάει καθαρά).
• Δεν διατηρεί βλεμματική επαφή με τους συνομιλητές του.
• Δυσκολεύεται να επικοινωνήσει λεκτικά (με λέξεις) αλλά και μη λεκτικά (με χειρονομίες), με αποτέλεσμα να μην γίνεται κατανοητό από το περιβάλλον του.
• Θυμώνει ή γίνεται επιθετικό χωρίς λόγο ή για λόγους που δεν θεωρείτε εσείς σημαντικούς.
• Παίζει μόνο του ή απομονώνεται κατά την διάρκεια του παιχνιδιού.
• Επαναλαμβάνει λέξεις ή φράσεις που μόλις άκουσε ή έχει ακούσει πριν από ώρα.
• Αναστατώνεται όταν αλλάζει το πρόγραμμά του και η ρουτίνα του.
• Δεν κατανοεί απλές ή/και σύνθετες εντολές.
• Δεν κατανοεί ερωτήσεις με αποτέλεσμα να δίνει συνήθως άσχετες απαντήσεις.
• Δίνει την εντύπωση ότι δεν προσέχει όταν του μιλάνε.
• Επαναλαμβάνει τα πρώτα γράμματα ή τις πρώτες συλλαβές ή ολόκληρες λέξεις διακόπτοντας τη ροή της ομιλίας του (π.χ «κκκότα», «μαμαμαμά»).
• Το παιδί σας δεν μιλάει ενώ εσείς πιστεύετε ότι μπορεί να μιλήσει και «χαιδεύεται» ή «βαριέται».
• Το παιδί σας μιλάει επιλεκτικά όταν θέλει εκείνο ή σε όποιον θέλει.
• Διακόπτει διαρκώς και δεν περιμένει τη σειρά του.
• Το λεξιλόγιο του είναι περιορισμένο.
• Όταν αφηγείται ένα γεγονός ή περιγράφει κάτι παραλείπει σημαντικά στοιχεία, δεν διατηρεί μία λογική σειρά στα γεγονότα, δεν χρησιμοποιεί το λεξιλόγιο που γνωρίζει και γενικά παρατηρείτε ότι ο εκφραστικός του λόγος παραπέμπει σε παιδί μικρότερης ηλικίας.

Δυσκολεύεται να ακολουθήσει κοινωνικούς κανόνες όσον αφορά στη χρήση της γλώσσας και στη διαχείριση κοινωνικών καταστάσεων.

ΤΡΑΥΛΙΣΜΟΣ

Ο τραυλισμός αποτελεί μία διαταραχή της ροής της ομιλίας. Συνήθως εμφανίζεται μεταξύ 2 και 4 ετών, δηλαδή την περίοδο που αναπτύσσεται ραγδαία ο λόγος και η ομιλία των παιδιών. Παλαιότερα επικρατούσε η πεποίθηση πως ο τραυλισμός έχει ψυχολογικά αίτια. Πλέον υπάρχουν ξεκάθαρα ευρήματα ότι ο τραυλισμός είναι ένα πολύ-παραγοντικό φαινόμενο στο οποίο αλληλεπιδρούν μεταξύ τους παράγοντες Φυσιολογίας, Λόγου & Ομιλίας, Ψυχολογίας και Περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριμένα, οι παράγοντες προδιάθεσης σε επίπεδο Φυσιολογίας και Λόγου/Ομιλίας είναι ζωτικής σημασίας για την εκδήλωση και ανάπτυξη του τραυλισμού ενώ ο συνδυασμός αυτών με τους Περιβαλλοντικούς και Ψυχολογικούς παράγοντες καθορίζουν τη σοβαρότητα και τη χρονική διάρκεια της διαταραχής.

Αν και οι δυσροές που παρουσιάζουν τα παιδιά που τραυλίζουν διαφέρουν ως προς τη συχνότητα εμφάνισης, την ένταση και τον τύπο, υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά που μας βοηθούν να κατανοήσουμε πότε ένα παιδί τραυλίζει. Πιο συγκεκριμένα τα παιδιά που τραυλίζουν μπορεί:

• Να επαναλαμβάνουν ολόκληρες λέξεις (π.χ Θέλω να να να να φύγω).
• Να επαναλαμβάνουν τμήματα των λέξεων όπως για παράδειγμα την πρώτη συλλαβή (Θε θε θε θε θέλω να φύγω).
• Να μπλοκάρουν κατά την παραγωγή του πρώτου ήχου της λέξης (Η Κατερίνα παίζει).
• Να επιμηκύνουν τους ήχους των λέξεων (Θθθθθθέλω να φύγω).
• Παρουσιάζουν μυική ένταση γύρω από τα χείλη, τα μάτια, το λαιμό και τη μύτη.
• Να κάνουν κινήσεις με το σώμα τους καθώς προσπαθούν να παράγουν τη λέξη (π.χ χτυπούν το χέρι τους ή το πόδι τους, κλείνουν τα μάτια τους κ.τ.λ).

Επίσης, πολλές φορές τα παιδιά στην προσπάθειά τους να διαχειριστούν τις δυσροές που παρουσιάζουν στην ομιλία τους βρίσκουν τεχνικές προκειμένου να αντισταθμίσουν αυτή τους τη δυσκολία. Για παράδειγμα, μπορεί να αντικαθιστούν τη λέξη με άλλη όταν αρχίζουν να τραυλίζουν, να αποφεύγουν να μιλήσουν, να κάνουν πολλές παύσεις κατά τη διάρκεια της ομιλίας τους δίνοντας την εντύπωση ότι σκέφτονται αυτό που θέλουν να πουν, να αποφεύγουν καταστάσεις στις οποίες υπάρχει κοινωνική έκθεση.

Γύρω στην ηλικία των 3 ετών περίπου όπου τα παιδιά ξεκινούν να παράγουν πιο σύνθετες φράσεις και προτάσεις υπάρχει πιθανότητα να παρουσιαστούν επαναλήψεις ήχων, επιμηκύνσεις και κομπιάσματα κατά την ομιλία τα οποία αποτελούν μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης του λόγου και της ομιλίας. Ωστόσο, είναι σημαντικό σε οποιαδήποτε περίοδο της ανάπτυξης ένα παιδί παρουσιάσει δυσροές στην ομιλία του να αξιολογηθεί από λογοθεραπευτή προκειμένου αυτός να κρίνει κατά πόσο το παιδί χρειάζεται να ενταχθεί σε πρόγραμμα λογοθεραπείας ή όχι και να δοθούν οι κατάλληλες συμβουλές προς τους γονείς.

ΑΥΤΙΣΜΟΣ & ΣΥΝΔΡΟΜΟ ASPERGER

Ο αυτισμός και το Σύνδρομο Asperger ανήκουν στις Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές (ΔΑΔ) ή αλλιώς Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) όπως τείνουμε να τις αποκαλούμε τώρα πια. Για να διαγνωστεί ένα παιδί με Αυτισμό ή Σύνδρομο Asperger θα πρέπει να πληρεί κάποια διαγνωστικά κριτήρια. Η διάγνωση πραγματοποιείται από Παιδοψυχίατρο, Παιδονευρολόγο ή Παιδίατρο-Αναπτυξιολόγο. Ο λογοθεραπευτής ωστόσο μπορεί να διακρίνει αν το παιδί παρουσιάζει σημάδια ΔΑΦ και να σας παραπέμψει στις αντίστοιχες ειδικότητες.

• Αυτισμός: Τα συμπτώματα του αυτισμού μπορεί να παρουσιαστούν πριν ακόμα συμπληρώσει ένα παιδί το 3^ο έτος της ηλικίας του. Τα παιδιά με αυτισμό παρουσιάζουν ποιοτική έκπτωση στην κοινωνική αλληλεπίδραση στοιχείο το οποίο συνεπάγεται ελλείμματα στις προγλωσσικές δεξιότητες (βλεμματική επαφή, χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου, στάση σώματος για επικοινωνιακό σκοπό κ.ο.κ), αποτυχία ανάπτυξης κοινωνικών σχέσεων ανάλογων με το αναπτυξιακό τους επίπεδο κι έλλειψη κοινωνικής ή συναισθηματικής αμοιβαιότητας. Επίσης, παρουσιάζουν ποιοτική έκπτωση σε επικοινωνιακές δεξιότητες. Πιο συγκεκριμένα, τα παιδιά με αυτισμό καθυστερούν να μιλήσουν ή μπορεί και να μην αναπτύξουν καθόλου προφορικό λόγο κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Ωστόσο, ακόμα και αν αναπτύξουν επαρκή λόγο συνήθως δεν αναλαμβάνουν πρωτοβουλία έναρξης διαλόγου ή διατήρησης της συζήτησης ενώ μπορεί να παρουσιάζουν στερεότυπη χρήση της γλώσσας. Όσον αφορά το λειτουργικό και συμβολικό παιχνίδι, αν δεν απουσιάζει, είναι ακατάλληλο για το αναπτυξιακό τους επίπεδο. Τέλος, τα παιδιά με αυτισμό μπορεί να παρουσιάζουν επίμονη ενασχόληση με μέρη αντικειμένων (π.χ ρόδες αυτοκινήτων), στερεότυπες κι επαναλαμβανόμενες κινήσεις (π.χ χτύπημα ή τρίψιμο δαχτύλων) και έντονη προσκόλληση σε μη λειτουργικές ρουτίνες και τελετουργίες.

Σύνδρομο Asperger: Αποτελεί την πιο ήπια μορφή αυτισμού. Τα παιδιά με Σύνδρομο Asperger δεν εμφανίζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη της γλώσσας και παρουσιάζουν μέση φυσιολογική ή ανώτερη φυσιολογική νοημοσύνη αλλά δυσκολεύονται σημαντικά να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν κοινωνικές σχέσεις. Επίσης, μπορεί να παρουσιάζουν επαναληπτικές και στερεότυπες συμπεριφορές, ελλείμματα στις προγλωσσικές δεξιότητες (βλεμματική επαφή, από κοινού εστίαση προσοχής κ.ο.κ), έντονο ενδιαφέρον για μη τυπικά πράγματα ή μέρη πραγμάτων (π.χ πλανήτες, πλυντήρια, καλώδια), έντονη ενασχόληση με δικά τους ενδιαφέροντα, προσκόλληση σε ρουτίνες, ελλείμματα στο σημασιολογικό και πραγματολογικό τομέα της γλώσσας, ιδιότυπη προσωδία και δυσκολία κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων. Από την άλλη πλευρά μπορεί να παρουσιάζουν ανώτερη ικανότητα αποστήθισης, πλούσιο λεξιλόγιο και έναρξη ανάγνωσης σε μικρή ηλικία.